Verslag Conferentie Sociale Veiligheid in het Hoger Onderwijs en Wetenschap
Plenaire opening
De conferentie werd afgetrapt door voorzitter van de regiegroep Febe Deug. Zij gaf aan dat het er in de wereld stormachtig aan toe gaat en dat dit ook geldt voor het onderwerp sociale veiligheid. De regiegroep probeert een luwte te creΓ«ren door te laten zien wat er al gebeurt in het hoger onderwijs en de wetenschap, wat we kunnen verbeteren en hoe we van elkaar kunnen leren. De regiegroep wil een cultuurverandering inzetten: dit is een groot abstract begrip, maar hopelijk kan deze conferentie een aantal handvatten aanbieden aan de deelnemers om dit proces in te zetten.
Vervolgens lichtte Laura Menenti, manager bij het bureau van de regeringscommissaris Seksueel grensoverschrijdend gedrag, toe dat de handreiking en aanpak die vanuit het bureau worden aangeboden vaak als abstract worden ervaren. Daarom is het belangrijk om concreet te maken hoe verschillende mensen verschillende vormen van ongewenst gedrag beleven. Daarnaast benadrukte ze het belang van bestuurders die het thema serieus nemen, zich kunnen verplaatsen in bijvoorbeeld studenten of medewerkers, en actief het gesprek aangaan met ervaringsdeskundigen.
Deze oproep werd verder uitgediept door twee bestuurders: Caspar Chorus (TU Delft) en Annet Lekkerkerker (AHK). Chorus gaf een inkijkje in hoe verschillende bestuurders aan de TU Delft omgingen met het rapport over sociale veiligheid van de Onderwijsinspectie. Annet Lekkerkerker lichtte haar aanpak op de Amsterdamse hogeschool voor de Kunsten toe. Beide bestuurders benadrukten hoe belangrijk het is om als bestuurder aan tafel te gaan zitten met verschillende doelgroepen, bijvoorbeeld studenten en PhD’s, om naar hun ervaringen te luisteren. Verder is het van belang om als bestuurder bewust te zijn van je eigen perspectief, positie en kader. Laat ook zien dat je gevoelige themaβs durft aan te spreken en dat het lastig is om bepaalde zaken op te lossen: bespreek je twijfel en luister naar de ander. Dit heeft Lekkerkerker bijvoorbeeld gedaan door niet alleen te werken met beslistafels, maar ook met leertafels. Zowel Chorus als Lekkerkerker zien het bevorderen van sociale veiligheid als een proces, niet als een status en daar zijn ze nu mee bezig om een cultuurverandering in te zetten.
Vervolgens werden verschillende perspectieven belicht vanuit het hoger onderwijs en de wetenschap, met bijdragen van Nabila Zahaf (beleidsadviseur aan de Haagse Hogeschool), Reine Ramaekers (promovenda aan de Universiteit Maastricht) en Joep Vloon (praeses van studentenroeivereniging Aegir in Groningen).
Tijdens deze gesprekken kwam opnieuw naar voren hoe belangrijk het is om je te kunnen inleven in het perspectief van de ander om verandering teweeg te brengen op het gebied van sociale veiligheid in het hoger onderwijs. Elke doelgroep heeft immers zijn eigen uitdagingen en beleeft sociale veiligheid op een andere manier. Daarom is het nodig om uit je eigen bubbel te stappen en actief te luisteren naar anderen. Op die manier worden gevoelige themaβs bespreekbaar en ontstaat ruimte om bijvoorbeeldΒ tradities binnen studentenverenigingen te doorbreken.
Na de plenaire gesprekken ging de conferentie verder met vier deelsessies.
Deelsessie 1 β Preventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag in het onderwijs: hoe bereiken we maximale impact?
De workshop begon met een mini-gesprek over preventie & hoger onderwijs. De deelnemers kregen een aantal stellingen te zien, zoals βPreventie van seksueel grensoverschrijdend gedrag is een taak van het hoger onderwijsβ en konden daar in duoβs over in gesprek gaan. Vervolgens werd er een overzicht gegeven van de cijfers van seksueel grensoverschrijdend gedrag in het hoger onderwijs. Risicofactoren zijn hier maatschappelijk-cultureel (bijv. genderstereotype normen en ongelijke maatschappelijke verhoudingen), maar ook individueel, zoals gender, leeftijd, weerbaarheid en een onveilige jeugd.
Er werd tijdens de workshop aangegeven dat er nog weinig onderzoek in Nederland is gedaan naar de effectiviteit van interventies op het gebied van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Rutgers en de universiteit van Maastricht zetten hierop in door de ontwikkeling van een e-module en de Ben je ok! campagne. Dit ook in het kader van het Letβs talk about yes manifest. Op deze manier willen zij o.a. seksueel grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar maken op studie- en studentenverenigingen (tradities doorbreken), plegerschap voorkomen en bystanders trainen om anderen te helpen. Ook hier werd het belang van een integrale aanpak en daadkrachtige bestuurders benadrukt om een cultuurverandering teweeg te brengen.
Deelsessie 2 β Sociale Veiligheid: focus op wat Γ©cht werkt
Denk niet aan een roze olifant. Helaas, terwijl je dit leest, weet ik zeker dat je een roze olifant voor je zag. Er wordt ontzettend veel gedaan voor sociale veiligheid, maar vaak is de aanpak incident gedreven en vanuit knelpunten beredeneerd. Daarnaast is de samenhang tussen de vele initiatieven om sociale veiligheid te verbeteren niet altijd even duidelijk. In deze deelsessie onder leiding van Helma van den Berg en Michelle Leclerq werden handvaten aangeboden om hier beter mee om te gaan.
Nog steeds die roze olifant in gedachten? Goedzo, want er wordt nog niet veel gedaan aan positieve normvorming. De focus ligt (bijvoorbeeld in campagnes) vooral op wat we niet moeten doen, maar dan weten we nog steeds niet wat we wΓ©l moeten doen. Daarnaast is sociale veiligheid een breed en complex begrip. Spreken we daarin wel met zβn allen dezelfde taal? En passen we ons gedrag ook aan op die taal? Sociale veiligheid inbouwen vraagt een cultuur- en gedragsverandering, en daar is iedereen in het veld voor nodig. Daarom was het mooi om te zien dat deelnemers vanuit allerlei organisaties aanwezig waren: verschillende universiteiten, studentbestuurders, belangenorganisaties, etc. Conclusie: wees niet bang om kleine stappen te maken, zolang het in het grotere geheel past, ben je goed bezig!
Deelsessie 3 β Effectieve Sociale Veiligheidsinterventies
Deze sessie werd geleid door HU lector Quirine Eijkman in samenwerking met professor Leonie Heres (VU en EUR). Zij gaan, met inzet van een postdoc onderzoeker, een onderzoek uitvoeren naar succesfactoren van interventies rond Sociale Veiligheid in Hoger Onderwijs (HO) en Wetenschap. Dit onderzoek vindt plaats in opdracht van de Regiegroep Sociale Veiligheid in HO en Wetenschap.
In de sessie bespraken Quirine en Leonie de onderzoeksopzet. Zij vroegen input op de eerste twee (van de vijf) deelvragen van hun onderzoek:
- Welke positieve effecten van een interventie zijn aannemelijk, gelet op de resultaten uit wetenschappelijk onderzoek naar vergelijkbare interventies?
- Hoe krijgt de interventie in de praktijk vorm, welke knelpunten treden hierbij op, en hoe kunnen deze worden aangepakt?
De deelnemers discussieerden in vier groepen aan de hand van deze vragen. Onderwerpen die onder andere aan de orde kwamen waren het verschil tussen evidence-based interventies en effect sorteren, de noodzaak om kwantitatief en kwalitatief onderzoek te combineren, het belang van historische en geografische context, hoe aannames een rol spelen in de interventies Γ©n in het onderzoek naar de effecten.
Deelsessie 4 β Het doen en laten van leidinggevenden
βMijn deur staat altijd open voor je!β Hoewel goed bedoeld, blijkt uit onderzoek dat dit type opmerkingen niet bijdragen aan sociaal veilig leiderschap. In deze sessie deelde Sandra Groeneveld een aantal handreikingen uit de wetenschap om sociale veiligheid te bevorderen. Interessant was een discussie tussen de deelnemers over onderzoeken naar sociale veiligheid, waar werd benadrukt dat ieder onderzoek tegelijkertijd ook een interventie in de organisatie is. Daarnaast is het belangrijk om je bij onderzoeken niet blind te staren op het gemiddelde. Een organisatie scoort vaak gemiddeld een voldoende, terwijl onder de oppervlakte van alles aan de hand is.
De sessie eindigde met een overzicht van wat leidinggevenden kunnen doen en laten om een sociaal veilige werkomgeving te bevorderen. Daaruit kwam naar voren dat bewustzijn van hiΓ«rarchische verhoudingen en terugkoppeling van feedback van groot belang zijn. Concrete tip om een open setting te creΓ«ren: spreek als leidinggevende ook eens op een andere plek af met je collegaβs dan in jouw eigen werkkamer.